สเตียรอยด์ ( Steroids ) คือฮอร์โมนชนิดหนึ่งที่ร่างกายผลิตขึ้นเองได้ ซึ่งมีความสำคัญต่อการทำงานของร่างกาย
ในปัจจุบัน วงการแพทย์ได้นำสเตียรอยด์มาใช้รักษาอาการเจ็บป่วย หรือแม้แต่ใช้ในวงการเสริมความงาม
สเตียรอยด์แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดใหญ่ ๆ ดังนี้
คอร์ติโคสเตียรอยด์ ( Corticosteroids )
ยาอะนาบอลิก-แอนโดรจีนิกสเตียรอยด์ ( Anabolic
Androgenic Steroid: AAS )
โดยปกติแล้วฮอร์โมนสเตียรอยด์จะถูกผลิตออกมาเองตามธรรมชาติจากต่อมหมวกไตซึ่งเป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็กที่อยู่เหนือไตทั้ง 2 ข้าง ทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนสำคัญ ๆ ในร่างกายอีกหลายชนิด เช่น อะดรีนาลีน เป็นต้น
ทั้งนี้ สเตียรอยด์ยังถูกมาผลิตเป็นยารักษาโรค และอาการเจ็บป่วยต่าง ๆ โดยจะถูกผลิตออกมาในหลายรูปแบบ แต่แบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ
สเตียรอยด์ประเภทใช้ภายนอก -
เป็นยาสเตียรอยด์ที่ใช้รักษาเฉพาะอาการภายนอก
โดยยาประเภทนี้อาจอยู่ในรูปของยาทา ยาหยอดตา ยาพ่นจมูก และยาพ่นหลอดลม
ทั้งนี้ การออกฤทธิ์ของยาประเภทนี้จะออกฤทธิ์เฉพาะจุด จึงทำให้ความเสี่ยงที่จะเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาลดลง แต่ต้องใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัดเพื่อความปลอดภัย
สเตียรอยด์ประเภทยารับประทานและยาฉีด -
ใช้รักษาอาการเจ็บป่วยบางอย่างที่การใช้ยาเฉพาะภายนอกไม่สามารถรักษาได้
เช่น อาการแพ้มาก โรคหอบหืดชนิดรุนแรง
หรือผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ อาจต้องใช้สเตียรอยด์ชนิดฉีด หรือรับประทาน เพื่อให้อาการดีขึ้นโดยเร็วที่สุด โดยสเตียรอยด์ประเภทนี้แพทย์จะให้ใช้ติดต่อกันในระยะเวลาหนึ่ง จากนั้นเมื่ออาการดีขึ้นแล้วจะสั่งหยุดใช้ เพราะหากใช้ติดต่อกันนาน ๆ จะส่งผลข้างเคียงต่อสุขภาพของผู้ป่วย
สเตียรอยด์ทำหน้าที่อย่างไร ?
โดยปกติแล้วสเตียรอยด์ที่ผลิตขึ้นเองภายในร่างกายตามธรรมชาติจะมีหน้าที่สำคัญคือช่วยให้อวัยวะ เนื้อเยื่อ และเซลล์ต่าง ๆ ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
แต่ในกรณีที่ผู้ป่วยต้องได้รับสเตียรอยด์ชนิดสังเคราะห์เข้าไปในร่างกาย หากได้รับในปริมาณที่เหมาะสม ยาสเตียรอยด์ก็จะออกฤทธิ์ช่วยลดอาการบวมแดง และลดการอักเสบ และช่วยลดอาการอักเสบที่เป็นสาเหตุของโรคผิวหนัง และโรคหอบหืดได้อีกด้วย
นอกจากนี้ สารสเตียรอยด์ยังมีฤทธิ์ลดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งช่วยผู้ป่วยที่ได้รับยาดังกล่าวและมีปัญหาเกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกัน เช่น โรคภูมิแพ้ตัวเองหรือโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์มีอาการทุเลาลง
ประโยชน์ของสเตียรอยด์
สเตียรอยด์เป็นยาที่มีคุณสมบัติเพื่อรักษาการอักเสบได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยการใช้สเตียรอยด์ในประมาณเหมาะสมจะสามารถช่วยบรรเทาอาการที่เกิดจากโรคต่าง ๆ เช่น อาการปวดในผู้ป่วยโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ หรือการอักเสบของผิวหนัง
ในการรักษาทางการแพทย์ สเตียรอยด์ถูกนำมาใช้รักษาอาการของโรคต่าง ๆ เช่น โรคข้ออักเสบ โรคหอบหืด โรคที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน เช่น โรคภูมิแพ้ตัวเอง โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็ง ( Multiple Sclerosis ) รักษาปัญหาเกี่ยวกับผิวหนัง เช่น ผิวหนังอักเสบ ผื่น และในบางกรณีสารดังกล่าวยังถูกใช้เพื่อรักษาโรคมะเร็งบางชนิดควบคู่ไปกับการรักษาหลักด้วย
ในกรณีฉุกเฉินที่ผู้ป่วยเกิดการอักเสบรุนแรงจนส่งผลต่ออวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย ยาสเตียรอยด์ถือเป็นตัวยาสำคัญที่แพทย์ใช้เพื่อช่วยรักษาการอักเสบ และในหลาย ๆ กรณีก็ยังช่วยชีวิตผู้ป่วยได้อีกด้วย
ทว่าในปัจจุบันมีการนำสารสเตียรอยด์ไปใช้อย่างผิดวิธี มักพบบ่อยคือการนำไปใช้เสริมสร้างกล้ามเนื้อ และเสริมสมรรถภาพให้นักกีฬา ซึ่งถือว่าผิดกฎในวงการกีฬา อีกทั้งยังเป็นอันตรายต่อผู้ใช้หากใช้ในปริมาณที่มากเกินไป
ผลข้างเคียงจากการใช้สเตียรอยด์
แม้สเตียรอยด์จะเป็นยาที่ให้ประสิทธิภาพในการรักษาค่อนข้างดี แต่ก็เป็นยาที่ออกฤทธิ์ค่อนข้างรุนแรง จึงอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่าง ๆ ต่อร่างกายผู้ใช้ได้ อาทิ
- อาจทำให้กระดูกเปราะบางลง
- เป็นต้อกระจก
- ความอยากอาหารเพิ่มขึ้น
- อารมณ์แปรปรวน
- มีปัญหาในการนอนหลับ
นอกจากนี้ ยาสเตียรอยด์แต่ละชนิดก็ยังมีผลข้างเคียงที่เฉพาะเจาะจงลงไปอีก ดังนี้
ผลข้างเคียงจากการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ (
Corticosteroids ) การใช้ยานี้นานหรือใช้ในปริมาณมาก อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียง ได้แก่
- อาหารไม่ย่อย หรือมีอาการแสบร้อนกลางอกเนื่องจากอาหารไม่ย่อย
- ความอยากอาหารเพิ่มขึ้น ส่งผลให้น้ำหนักขึ้น
- นอนไม่หลับ
- มีพฤติกรรมหรืออารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป
- มีความเสี่ยงในการติดเชื้อไวรัสมากขึ้น เช่น โรคอีสุกอีใส โรคงูสวัด หรือโรคหัด
- ภาวะน้ำตาลในเลือดสูง หรือเกิดโรคเบาหวาน
- โรคกระดูกพรุน
- ความดันโลหิตสูง
- เกิดกลุ่มอาการคุชชิง ( Cushing's Syndrome ) ที่อาจทำให้เกิดรอยฟกช้ำที่ผิวได้ง่าย มีรอยแตกที่ต้นขา หรือมีไขมันสะสมอยู่บริเวณใบหน้ามากเกินไป เป็นต้น
- มีปัญหาเกี่ยวการมองเห็น เช่น ต้อหิน และต้อกระจก เป็นต้น
- เกิดปัญหาสุขภาพจิต เช่น ภาวะซึมเศร้า หรือมีความคิดฆ่าตัวตาย
ผลข้างเคียงจากการใช้ยาอะนาบอลิก-แอนโดรจีนิกสเตียรอยด์ (
Anabolic Androgenic Steroid: AAS )
สเตียรอยด์ชนิดนี้มักนิยมใช้เมื่อต้องการสร้างกล้ามเนื้อให้มีขนาดใหญ่ ซึ่งยาชนิดนี้อาจส่งผลอันตราย และส่งผลกระทบต่อร่างกาย ดังนี้
ผลข้างเคียงต่อผู้ชาย - มีปัญหาเกี่ยวกับระบบสืบพันธุ์ เช่น ปริมาณอสุจิลดลง เป็นหมัน หรือมีบุตรยาก อัณฑะเล็กลง และหย่อนสมรรถภาพทางเพศ
- ศีรษะล้าน
- เต้านมมีขนาดใหญ่ขึ้น
- เสี่ยงเกิดโรคมะเร็งต่อมลูกหมาก
- มีสิวขึ้นมากผิดปกติ
- มีอาการปวดท้อง
ผลข้างเคียงต่อผู้หญิง - ขนตามใบหน้าและร่างกายขึ้นดกผิดปกติ
- หน้าอกเล็กลง
- เกิดอาการบวมที่คลิตอริส ( Clitoris )
- เสียงต่ำ หรือทุ้มกว่าปกติ
- ความต้องการทางเพศสูงขึ้น
- ประจำเดือนผิดปกติ
- ผมร่วง
- มีสิวขึ้นมากผิดปกติ
ทั้งนี้ การใช้สเตียรอยด์ชนิดดังกล่าวอาจนำมาสู่โรคร้ายแรงได้ เช่น กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด โรคหลอดเลือดสมอง เกิดเนื้องอกที่ตับหรือไต โรคความดันโลหิตสูง เกิดลิ่มเลือด มีอาการบวมน้ำ และระดับคอเลสเตอรอลสูง อีกทั้งยังส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพจิตได้ เช่น มีพฤติกรรมก้าวร้าว อารมณ์แปรปรวน พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง มีอาการประสาทหลอน หรืออาการหลงผิด
การใช้ยาสเตียรอยด์ชนิดนี้ที่มักเป็นยาฉีดเสียส่วนใหญ่ หากได้รับการฉีดอย่างไม่ถูกต้องและมีการใช้เข็มฉีดยาต่อกัน ก็อาจจะส่งผลให้เกิดการติดเชื้ออันตราย เช่น ไวรัสตับอักเสบบี และซี เชื้อไวรัสเอชไอวี อีกทั้งยังอาจทำให้หลอดเลือดดำเสียหายจนทำให้เกิดแผล และเกิดเนื้อตายในที่สุด
ขณะเดียวกันยาสเตียรอยด์ยังส่งผลต่อการเสริมสร้างของกระดูก ซึ่งหากใช้ในวัยที่กำลังเจริญเติบโตก็ก็อาจทำให้กระดูกหยุดเจริญเติบโตก่อนวัยได้ เนื่องจากยาชนิดนี้จะเข้าไปเร่งอายุและการเจริญเติบโตของกระดูกเกินวัย และในที่สุดจะหยุดการเสริมสร้างก่อนเวลาอันควร
ทั้งนี้ ความรุนแรงของผลข้างเคียงนั้นจะขึ้นอยู่กับปริมาณ และระยะเวลาที่ใช้ยา ดังนั้น เพื่อความปลอดภัย ผู้ป่วยควรใช้ยาสเตียรอยด์ภายใต้คำแนะนำของแพทย์ และในระยะเวลาที่กำหนด เพื่อป้องกันผลเสียระยะยาวที่อาจตามมา
ผลข้างเคียงบางอย่างอาจเกิดขึ้นเฉพาะในช่วงการรักษาด้วยยาดังกล่าว และอาการจะค่อย ๆ ลดลงเมื่อหยุดใช้ยาสเตียรอยด์ แต่กระนั้นเองผู้ป่วยก็ไม่ควรหยุดยาเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์ เพราะอาจทำให้อาการไม่พึงประสงค์อื่น ๆ เพิ่มขึ้นเนื่องจากการขาดยาได้
ใครไม่ควรใช้ยาสเตียรอยด์
เช่นเดียวกับยาชนิดอื่น ๆ สเตียรอยด์เป็นยาที่ไม่สามารถใช้ได้กับทุกคน โดยกลุ่มคนที่ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาสเตียรอยด์ ได้แก่
- ผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะติดเชื้อรุนแรง
- ผู้ป่วยที่ไม่สามารถควบคุมอาการของโรคเบาหวานได้
- ผู้ป่วยที่มีความดันโลหิตสูง หรือมีภาวะหัวใจวาย
- ผู้ป่วยที่มีแผลในกระเพาะอาหาร
- ผู้ป่วยโรคกระดูกพรุน
- ผู้ป่วยโรคต้อหิน
ซึ่งหากผู้ป่วยมีปัญหาสุขภาพข้างต้น ก่อนได้รับยาสเตียรอยด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ผู้รักษา เพื่อที่แพทย์จะได้วางแผนรักษาที่ปลอดภัยที่สุดให้แก่ผู้ป่วยต่อไป
